Roztoczański Park Narodowy zlokalizowany na Roztoczu Środkowym, objął swymi granicami jedne z najcenniejszych wartości przyrodniczych tego regionu. Swoją unikalność Roztocze, a tym samym i Park, zawdzięcza licznym procesom jakie zachodziły tutaj na przestrzeni dziejów. To właśnie one wycisnęły swoje piętno na organizmach zasiedlających ten teren. Specyficzny klimat Roztocza, przeplatanie się ciepłych i zimnych mas powietrza, zadecydowały o charakterze wykształconej tu szaty roślinnej. Ona z kolei stworzyła odpowiednie siedlisko dające ogromne możliwości rozwojowe dla różnych grup systematycznych zwierząt.

Roztoczański Park Narodowy obejmuje swoim zasięgiem 8 482 ha położonych na Roztoczu Środkowym. Jest to teren o urozmaiconej rzeźbie. Pasma niewysokich wzniesień (do 350 m n.p.m.) zbudowanych ze skał okresu kredy – gez, opok i opok marglistych, przeplatają się z dolinami wysłanymi piaskowcami polodowcowymi. Rzeźbę dodatkowo urozmaicają wąwozy i głębocznice rozcinające płaty lessu.

Zróżnicowanie geologiczne, urozmaicona konfiguracja terenu, czynniki hydrograficzne, klimatyczne i glebowe spowodowały, że na stosunkowo małej powierzchni występuje aż 47 zespołów roślinnych (19 leśnych i 28 nieleśnych). Najcenniejsze z nich to bór jodłowy i buczyna karpacka, charakterystyczna dla regla dolnego Karpat.

Lasy Parku, zajmujące 93 % jego powierzchni, charakteryzują się dużą dynamiką rozwoju i dobra zdrowotnością. Przejawia się to łatwością odnowień naturalnych oraz długowiecznością i znacznymi rozmiarami drzew, z których wiele osiąga pomnikowe rozmiary. Dotychczasowa inwentaryzacja na terenach ochrony częściowej RPN wykazała istnienie 405 drzew zasługujących na miano pomników przyrody. Gatunkami panującymi w Parku są: sosna, jodła i buk. Z pozostałych około 30 gatunków drzew najliczniej występuje: dąb olszyna, lipa, brzoza, świerk, modrzew, grab, jawor, jesion i klon. Wiele z nich (np. jodła, buk) osiągają tu granicę zwartego występowania. Park jest zróżnicowany pod względem przyrodniczym. Wprowadzono strefowanie ochrony przyrody. Drzewostany o charakterze naturalnym zajmują ok. 50 % powierzchni, z czego 10 % objęte jest ochroną ścisłą. Są to rezerwaty: Bukowa Góra, Nart i Czerkies, Jarugi oraz Międzyrzeki. Na pozostałym terenie sprawowana jest ochrona czynna i krajobrazowa. Park otoczony jest otuliną , obejmującą 38 000 ha.

Ze względu na walory przyrodnicze obszar parku został włączony do sieci NATURA 2000. trwają prace mające na celu utworzenie Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery ,,Roztocze i Puszcza Solska” którego centrum ma być Roztoczański Park Narodowy.

Flora i fauna Parku.

Wielkie urozmaicenie środowiska przyrodniczego powoduje, że flora i fauna Parku jest bogata i różnorodna. Spośród ponad 700 gatunków roślin naczyniowych spotkać tu można, roślinność typowo nizinną, jak też gatunki górskie (tojad dzióbaty, żywiec gruczołowaty), północne (zimoziół północny), południowo – wschodnie (pluskawica europejska, powojnik prosty) oraz atlantyckie (rosiczka pośrednia, widłak torfowy). Spośród roślin rzadkich rzadkich objętych ochroną gatunkową na uwagę zasługuje czosnek niedźwiedzi i siatkowaty, zawilec wielokwiatowy, trzy gatunki rosiczek rosiczek liczne gatunki storczyków.

Równie bogata jest fauna Parku. Występują tu wszystkie typowe zwierzęta leśne: jeleń, sarna, dzik, wilk, ryś, lis, borsuk, kuna, a nad wodami wydra, okresowo spotyka się łosia. Liczne są owadożerne ssaki chronione (ryjówki), gryzonie, a także nietoperze. Bogaty jest świat bezkręgowców. Obecność różnego rodzaju mięczaków, wijów, pajęczaków i owadów świadczy o niezwykłości przyrody Parku. Wielka bioróżnorodność jest urozmaicona przez płazy i gady. Wśród płazów występują kumaki, grzebiuszka, rzekotka oraz żaby zielone i brunatne. Z gadów spotyka się jaszczurki, zaskrońce, żmiję zygzakowatą, gniewosza plamistego oraz żółwia błotnego. Nie udało się potwierdzić występowania żyjącego tu niegdyś węża eskulapa. RPN stanowi jedną z cenniejszych ostoi ptaków w Polsce. Spośród ponad 210 gatunków ptaków około 130 gnieździ się regularnie na terenie Parku (między innymi: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, dzięcioł białogrzbiety, muchówka białoszyja i mała).

Konik polski.

Symbolem Parku jest konik polski. Hodowla koników polskich w RPN rozpoczęła się w 1982 r. Na potrzeby hodowli wygrodzono ok. 40ha powierzchni leśnej z niewielkimi połaciami polan i łąk śródleśnych. Ta w założeniach rezerwatowa hodowla konika przyjęła nazwę „Ostoja”, w jej skład weszły 4 klacze i 1 ogier. Żeby nie używać określenia „Rezerwat” przyjęto nazwę „Ostoja” Konika Polskiego. Ostoja została w 1985 roku powiększona o 60ha, w jej skład weszły Stawy „Echo” , a w 2001 roku o dalsze 80ha. Aktualnie jej powierzchnia wynosi 180 ha. Przebywa w niej 7 klaczy stadnych, 1 ogier tabunowy i przychówek do 1,5 roku. Każdego roku w Ostoi rodzi się 6 – 7 źrebiąt, które są odławiane po przebyciu w rezerwacie przynajmniej jednego okresu zimowego. Koniki przebywając w Ostoi same zdobywają pokarm, wychowują młode bez ingerencji człowieka. W okresie zimowym są dokarmiane sianem.

W 1996r. w Roztoczańskim Parku Narodowym utworzona została hodowla stajenna na Floriance. Początek dały jej klacze wyłączone z hodowli rezerwatowej jak również zakupione z rezerwatowej hodowli zachowawczej w Popielnie. Hodowla stajenna jest uzupełnieniem hodowli rezerwatowej. Pozwala na utrzymanie koników odłączonych z Ostoi oraz częściowe ich przygotowanie do współpracy z człowiekiem tj. pracy i użytkowania wierzchowego jak i zaprzęgowego.

Powstanie hodowli stajennej umożliwiło zachowanie zasobów kulturowych i historycznych związanych z osadą leśną o nazwie Florianka. Dzięki rozpoczęciu hodowli konika odnowiono zabytkowe obiekty budowlane ratując je przed zniszczeniem. Na potrzeby hodowli rezerwatowej i stajennej użytkowane jest ok. 35ha użytków rolnych (łąki, pastwiska, gleby orne) które w zupełności zabezpieczają zapotrzebowanie na karmę. W 1999 roku na bazie obu hodowli utworzono Ośrodek Hodowli Zachowawczej Konika Polskiego. Jest to ważny moment w historii hodowli konika polskiego w RPN. Objęcie koników polskich hodowlą zachowawczą daje gwarancje przetrwania rasy, natomiast hodowla stajenna, doskonali umiejętności praktyczne koników, pozwalając na ich rozwój i rozpowszechnianie.

Charakterystyka konika polskiego.

Konik polski (inna nazwa konik biłgorajski) jest to rasa koni późnodojrzewających (3-5 lat), długowiecznych, odpornych na choroby i trudne warunki utrzymania. Mają twardy róg kopytowy pozwalający pracować niepodkutym na bitych drogach.

Dzikimi przodkami koników polskich są tarpany podobne do odkrytych w Azji przez rosyjskiego badacza Mikołaja Przewalskiego w 1876 roku koni Przewalskiego. Zamieszkiwały one do końca XVII wieku lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus. W okolicach Puszczy Białowieskiej przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja. W 1808 roku z powodu panującej biedy zostały one rozdane okolicznym chłopom. W 1914 roku Jan Grabowski i Stanisław Schuch opisali małe chłopskie myszate koniki z okolic Biłgoraja. Profesor T. Vetulani wprowadził nazwę „konik polski”. Dzięki jego staraniom zaczęto odtwarzać konika o typowych dla tarpana cechach w warunkach rezerwatowych.

Cechy pokroju:

• wysokość w kłębie koni dorosłych (klacze i ogiery): minimum – 130 cm, maksimum -140 cm
• obwód klatki piersiowej: wartości minimalne koni dorosłych (klacze i ogiery) – 165 cm
• obwód nadpęcia, wartości minimalne koni dorosłych: klacze – 16,5 cm, ogiery – 17,5 cm
• masa ciała 300 – 400 kg

Mały wzrost, silna i krępa budowa; prymitywna, ciężka głowa; szyja krótka i nisko osadzona, prosta; mało wyraźny kłąb, głęboka klatka piersiowa, zad ścięty, obfita czarna grzywa i ogon z nielicznymi jasnymi włosami, umaszczenie myszate, czarna pręga grzbietowa, pręgi na kończynach, rzadko występuje pręga łopatkowa. Klacze są mniejsze od ogierów.

Szlaki turystyczne Roztoczańskiego Parku Narodowego

Teren Parku jest miejscem sprzyjającym prowadzeniu aktywnej turystyki i krajoznawstwa. Służy temu oznakowana w terenie sieć szlaków turystycznych. Park przecina 5 szlaków tranzytowych o łącznej długości 34 km (w granicach RPN):

Szlak krawędziowy Roztocza (czerwony).

Najładniejszy szlak Roztocza wiedzie ze Zwierzyńca do Suśca, na długości 52 km. Szlak po pokonaniu dwu wzniesień na południe od Zwierzyńca dochodzi do Florianki gdzie znajduje się Stajenna Hodowla Konika Polskiego oraz Izba Leśna, przez Wysoką Górę prowadzi do Górecka Starego i dalej doliną rzeki Szum do Górecka Kościelnego, w którym znajdziemy modrzewiowy kościół, aleja pomnikowych dębów.

Szlak partyzancki (czerwony).

Szlak prowadzi ze Szperówki do Krynic na długości 53 km. Przecina on RPN w części północnej od leśniczówki Dębowiec (bazy RK SOP) przebiegając trasą Białej Drogi oraz następnie przez Kosobudy do Wojdy, wiodąc następnie do Krasnobrodu.

Szlak centralny Roztocza (niebieski).

Szlak prowadzi wzgórzami Roztocza z Bełżca do Szastarki (długość 143 km). Na północny zachód od Zwierzyńca biegnie przez lessowe Roztocze Zachodnie zwane w tej części piekiełkiem. Szlak trudny, szczególnie przy złych warunkach pogodowych, ze względu na urozmaiconą rzeźbę (wąwozy lessowe). Na wschód od Zwierzyńca szlak wiedzie doliną rzeki Wieprz do Obroczy następnie obok obszarów RPN objętych ochroną ścisłą „Nart” i „Czerkies”. Opuszcza granice Parku w Lasowcach prowadząc do Krasnobrodu.

Szlak – obwodnica RPN im. A. Wachniewskiej – (zielony).

Szlak o długości 67 km, otacza RPN i prowadzi ze Zwierzyńca do Florianki. Szlak upamiętnia A. Wachniewską – malarkę, działaczkę ochrony przyrody, inicjatorkę utworzenia RPN. Szlak ten jest poprowadzony prostopadle do osi Roztocza. Otacza cały Park, dzięki czemu można obejść cały obszar RPN-u nie wchodząc na jego teren. Dzięki takiemu położeniu szlak ten słusznie jest nazwany obwodnicą, która ukazuje wiele ciekawych punktów widokowych usytuowanych na jego trasie.

Szlak roztoczański (żółty).

Szlak ze Zwierzyńca po pokonaniu strefy krawędziowej Roztocza, w Panasówce prowadzi przez Kotlinę Sandomierską do Bidaczowa (długość 52 km). Szlak od Żelebska bardzo trudny – wiedzie przez bagna i tereny podmokłe.

Wykorzystane źródła:

• strona internetowa RPN
• Roztoczański Park Narodowy. Informator, edukacja i turystyka; Zwierzyniec 2007