Roztoczańska Konna Straż Ochrony

Historia pułku

Roztoczańska Konna Straż Ochrony

Historia

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich, Nowogródzka BK, miejsce stacjonowania: Prużana.

Pułk powstał w lipcu 1920 r. w Poznaniu jako 115 Pułk Ułanów Wielkopolskich. Skład osobowy wywodził się z kadry 15 Pułku Ułanów Poznańskich, 16 Pułku Ułanów i 2 Pułku Strzelców Konnych. Szeregowymi ułanami byli ochotnicy i rezerwiści powołani do służby. Szwadrony po zorganizowaniu się wyruszyły samodzielnie na koncentrację pułku do Ostrołęki pod koniec lipca 1920 r. Umundurowanie i uzbrojenie bylo pochodzenia niemieckiego, za wyjatkiem 4 szwadronu który otrzymał uzbrojenie austriackie. Po roku 1921 pułk przeszedł na ogólnopolskie wyposażenie, ale nie jako 115, lecz jako 25 Pułk Ułanów Wielkopolskich. Barwa została zapożyczona od 15 Pułku Ułanów Poznańskich, z tą tylko różnicą, że biało-czerwone proporczyki zostały przedzielone niebieską żyłką. Konie pochodziły z poboru dokonanego w Wielkopolsce.

W dniu 1 sierpnia 1920 r. dwoma szwadronami pułk rozpoczął działania bojowe broniąc przeprawy przez Narew w Nowogrodzie i broniąc Lomży. W połowie sierpnia pułk toczył walki w rejonie Ciechanów-Małżyn, a w końcu tego miesiąca – między Mławą a granicą z Prusami Wschodnimi w składzie 8 BJ 2 Dywizji Jazdy. Przetransportowany koleją do 1 Korpusu Jazdy płk. Rommla, pułk sforsował Bug w jego dolnym biegu i szarżą pod Morozowami rozpoczął z korpusem pościg za radziecką 1 Konną Armią. W ferworze walk pułk zapuścił się aż nad Teterew. Dalsze działania, już w ramach korpusu, zakończyły się w rejonie Rudni Baranowskiej.

W obliczu niemieckiego zagrożenia pułk został zmobilizowany bardzo wcześnie, bo już 23 marca 1939 r. i przetransportowany koleją do rejonu Sierpca, gdzie nastapiła koncentracja całej Nowogródzkiej BK. Od 30 sierpnia pułk rozpoczął dozorowanie przedpola silnymi patrolami. W następnych trzech dniach doszło do wypadu na teren Prus Wschodnich i walk z Landwehrą. Noca z 3 na 4 września pułk, wraz z całą brygadą, wymaszerował w kierunku Wyszogrodu i Czerwieńska, by tam ubezpieczać przeprawy przez Wisłe. Dalsze rozkazy skierowały brygadę najpierw do Modlina, następnie przez Rembertów do Mińska Mazowieckiego, gdzie toczył sie bój z niemiecką piechotą zmotoryzowaną. Szarże i walki na bagnety otworzyły w koncu pułkowi drogę do Garwolina. 15 września patrole pułku zdołały zniszczyć kilka samochodów pancernych i wziąść jeńców na drodze Ryki – Kurów. Dalszy marsz wiódł przez Rejowiec, Wojsławice i Dąbrowę, gdzie nie obeszło się bez cieżkiego boju o tę miejscowość. Otwarcie drogi na Krasnobród nie rozwiązało problemu, ponieważ Niemcy zdążyli ją zablokować w samym Krasnobrodzie, uniemożliwiając przemarsz całej Nowogródzkiej BK. Dopiero szarża przeciwko pułkowi kawalerii Wehrmachtu stworzyła brygadzie możliwość dalszego marszu na południe. Na przeciw polskiej szarży wyszedł pododdział kawalerii niemieckiej, nie zdołał on jednak wykorzystć korzystniejszego dla siebie terenu (szarża z góry) i został zmuszony do odwrotu. Dowódca polskiego szwadronu por. Tadeusz Gerlecki poległ. 24 września doszło do nowego starcia, tym razem z niemiecką piechotą i artylerią w rejonie Płazów. Dalszy marsz pułk odbywał na czele brygady, tocząc nadal walki z bronią pancerną nieprzyjaciela. Po osiągnięciu szosy Jaworów – Krakowiec pułk wsparł ogniem szarże 27 Pułku Ułanów na Broszki i Moronce. Na wiadomość o zajęciu Dernak przez wojska radzieckie gen. Anders zarządził koncentrację całej Grupy Kawalerii, do czego przeciwnik jednak nie dopuscił.

Pułk zakończył swoje istnienie razem z całą brygadą i całym zgrupowaniem w rejonie Władypola wieczorem 27 wrzesnia 1939 r. Odtąd tylko małe grupy mogły próbowac przebijać się na Węgry. Odcięty od pułku jeszcze 13 września szwadron gospodarczy (70 ulanow) dotarł bez wozów taborowych 21 września do Warszawy i włączył sie w obronę stolicy. Dotychczas nie są znane losy szwadronu marszowego (160 ułanow), wystawionego przez szwadron zapasowy pułku w Lukowie. Reszta szwadronu zapasowego – 50 konnych i 350 pieszych z 20 wozami – opusciła Luków i prowadząc ciagle walki z nieprzyjacielem, dotarła do Chełmna, gdzie jednak szczelnie okrążona musiała złożyć broń.

W 1945 r. doszło do odtworzenia pułku we Włoszech jako pancernego pułku rozpoznawczego. Składał się on z dowództwa, trzech szwadronów liniowych po trzy plutony rozpoznawcze i plutonie szturmowym – oraz ze szwadronu wsparcia. Uzbrojenie i sprzet, całkowicie brytyjskie, zostały przydzielone zgodnie z etatami obowiązującymi w pułkach rozpoznawczych. Umundurowanie było rownież brytyjskie, z zachowaniem barw 25 Pułku Ułanow Wielkopolskich. Pułk nie brał już udziału w działaniach wojennych.

Straty Pułku w wojnie 1920 r. wyniosły 5 poległych oficerów. Brak jest danych o poległych szeregowcach i o rannych. W kampanii 1939 r. poległo 8 oficerów, rany odniosło 7 a zaginął 1. Wśród szeregowych straty wyniosły 60%, natomiast zaginionych bylo 15 %.

W 1920 r. zdobyto 5 dział i wzięto około 100 jeńcow. W 1939 r. zniszczono 4 czołgi i zdobyto 1, zniszczono lub silnie uszkodzono 9 samochodów pancernych, 10 samochodów ciężarowych, kilka motocykli, zdobyto działo przeciwpancerne i kilkanaście samochodów. Wzięto ok. 100 jeńców i odbito polski szpital.

Za wojnę 1920 r. nadano 27 Krzyży Virtuti Militari i około 100 Krzyży Walecznych.

Za kampanię wrześniową 1939 płk Bogdan Stachlewski otrzymał pośmiertnie Złoty Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari IV klasy

Za kampanię wrześniową 1939 nadano 13 Srebrnych Krzyży Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy i 11 Krzyży Walecznych.

Istnieją dwie daty, które uważane są za dzień święta pułkowego. Są to: 19 VII na pamiątkę dnia utworzenia Pułku w 1920 roku oraz 23 IX na pamiątkę szarży pułku pod Krasnobrodem w czasie Wojny Obronnej 1939 roku. Nasza organizacja, jak również Koło Pułkowe obchodzą święto pułku we wrześniu.

Przepisowy sztandar ofiarowali oficerowie pułku. Wręczenia dokonał, w imieniu prezydenta RP S. Wojciechowskiego, dowódca Okręgu Korpusu III gen. I. Malczewski w dniu 29 kwietnia 1923 r. w Nowogródku. Sztandar towarzyszył pułkowi do końca jego istnienia i 28 września 1939 r. został zakopany na skraju lasu koło wsi Pnikuty. Dekoracji sztandaru krzyżem Virtuti Militari dokonano 11 listopada 1966 r. w Londynie.

Dowódcy 25. Pułku Ułanów, 1920-1939:

  • Płk Erazm Stablewski (1920)
  • Rtm. Witold Radecki-Mikulicz (1920)
  • Płk dypl. Roland Bogusz (1921-1922)
  • Ppłk Aleksander Zelio (1922-1923)
  • Płk dypl. Włodzimierz Tyszkiewicz (1923)
  • Płk Anatol Jasieński (1924)
  • Płk Spirydon Koiszewski (1925-1932)
  • Płk dypl. Witold Morawski (1932-1937)
  • Płk Bohdan Stachlewski (1937-poległ 1939)

Dowódcy 25. pancerno-motorowego Pułku Ułanów:

  • Ppłk dypl. Wilhelm Lewicki (1944-1945)
  • Płk Edward Milewski (1945-1947)